Авылның нуры, иманыдыр мәчет

Аллаһы Сөбханә Тәгаләгә мең шөкерләребез булсын, Уфа шәһәренең “Ихлас” мәчете каршындагы Вил Казыйханов исемендәге Бөтенрусия әхлак мәктәбе җитәкчесе Фатыйма абыстай Фаткуллина белән яңарак кына Илеш районы Йонны авылында ифтарда булып кайткан идек. Инде менә Аллаһның рәхмәте белән Дүртөйле районының Суккул авылындагы “Флүрә” мәчетенә беренче ифтарга чакыру алдык. Рия өчен түгел, Аллаһ ризалыгы өчен алар үзләренең авылларындагы мәчетләренең ничек эшләве, халыкка дәгъват булсын дип “Өмет” гәзитендә репортаж язарга чакырды.

Без барып җиткәндә “Флүрә” мәчетенең имам-хатыйбы Орифали

хәзрәтләре урамда пылау пешерергә учак ягып йөри иде. Мәхәллә рәисе Әнәс Тимерхан улы Салимханов тормыш иптәше Наилә Әхмәтзыя кызы, мәчеткә йөрүче Нәсимә Салих кызы белән өстәл әзерләп йөриләр иде. Шул арада гыйбадәтханәне төзеткән, В.И. Ленин исемендәге токымчылык җәмгыяте генераль директоры Альберт Дәүләтбаев та килеп җитте. Күчтәнәчләрен тотып ифтарга юлланучы авыл халкын күреп күңел сөенде.

• Мәчетне төзеп кую гына түгел бит, анда кеше йөриме-юкмы, минем өчен иң мөһиме шул, - диде Альбер Рафаил улы. – Җомга саен имамнан сорап торам, күпме кеше килде дип. Хыялым – шушы мәчет тулы халык булсын иде...
• Мәчет салырга ничек тәвәккәл кылдыгыз? – дип төпченәм.
• Моннан 25 ел элек туган авылыма Юкәлекүлгә бер мәчет төзеп куйган идем инде. Коронавирус пандемиясе арабыздан 57 яшьлек энемне алып китте. 87 яшьлек әти белән икесен бер-бер артлы соңгы юлга озаттык... 51 яшьлек энем яманшештән вафат булды... Дүрт ел эчендә кайгы өебезне өч тапкыр шакыды... Якыннарыңны югалту бик авыр икән... Әни авыр кичерде бала кайгыларын. Әни исән чакта мәчет төзеп куйыйм дип ниятләдем дә ике ай ярым эчендә күтәреп тә куйдык. 26 июльдә башлаган идек, 10 октябрьдә тантаналы ачтык. Мәчет ачуда мәртәбәле кунаклар – Русия мөселманнары Үзәк диния нәзарәте рәисе, Баш мөфти Шәйхел-Ислам Тәлгать хәзрәт Таҗетдин, Дүртөйле районы хакимияте башлыгы Риф Йосыпов, Дүртөйле, Кушнаренко һәм Чакмагыш районнарының имам-ахунды Рамил хәзрәт Исәнбирдин катнаштылар.
• Былтыр ел уңышлы килде, - дип дәвам итте сүзен Альберт Рафаэль улы. – Мәчетне 90 процент хуҗалык исәбенә төзедек, 10 проценты гына халыктан җыелды. Теләүчеләр күпме булдыра алалар, шулкадәр ярдәм иттеләр. Күпләр мәчет төзүгә үз өлешен кертеп калырга, савап алырга тырыштылар. Мәчетебез бик матур килеп чыкты. Аның янында Мәчет коесы да казыдык, артезиан су чыга. Бу урында сазлык иде, җирне күтәрдек, балчык салдык.

Альберт Рафаил улы турында якташлары, туган җирен яратучы булдыклы һәм игелекле кеше, ди. Дүртөйле районының үсешенә  күп көч салган шәхес ул. Күптән түгел “Атайсал – кече Ватан” республика проектының “Авыл хуҗалыгы” номинациясендә җиңү яулавы да табигый иде. Проектның асылы шунда – республика халкы үз кече Ватанына ярдәм күрсәтә. Альберт Дәүләтбаев авыл халкының проблемаларына битараф булмаган кеше.

• Мин бу хуҗалыкны 1996 елда җитәкли башладым, – дип бәян итте Альберт Рафаил улы. – Бөлгенлеккә төшкән колхоз иде, бурычлары муеннан... Бүген инде без, шөкер, Дүртөйледә генә түгел, республикада көчле хуҗалыкларның берсе. Без – иң күп ашлык җитештерүче, иң күп сөт тапшыручы хуҗалык. Авыл биләмәсендә 1600 кеше яши, хуҗалыкта 122 кеше эшли. Былтыр уртача айлык эш хакы 46 мең сум булды, быел исә 50 мең сумнан артты. Әйтик, сыер савучылар бездә 15 көн эшләп, 15 көн ял итәләр, аена 60 мең сум эш хакы алалар.

Мәчеткә килгәндә, ул бик кирәк иде. Авылда иман булырга, шаулап-гөрләп никах һәм туйлар узарга, балалар туарга тиеш. Биредә яшәүчеләр – яше-карты барлык хәерле эшләрен мәчеттә башларга тиеш. Шуның өчен дә ул Суккул авылының үзәгендә төзелде. Мәчет янында гына хуҗалык идарәсе, мәктәп, мәдәният йорты. Мәчет төзелгән вакытта авылда зур эшләр башкарылды: хуҗалык көче белән медпункт ремонтланды, хоккей тартмасы ясалды, мәдәният йорты яңартылды. Авылда өч хоккей командасы бар, малайларга 1 миллион сумга хоккей киемнәре, кызларга шугалаклар алдык, бозда фигуралы шуу белән шөгыльләнәләр. Хуҗалыгыбызның матди мөмкинлеге булгач, эшлисе генә килеп тора. Болар барысы да үзебезнең кешеләр өчен бит! Авылыбыз яшәсен, мәчетебезнең ишекләре һәрвакыт ачык булсын, безнең киләчәгебез булган балалар монда килеп дини гыйлем һәм тәрбия алсын!

Әйткәндәй, Суккул авылы 2020 елда республикада үткәрелгән “Аек авыл” конкурсында җиңеп, 1 урынны яулаган булган. Димәк, әхлак тәрбиясе биредә элек-электән игътибар үзәгендә булган.

Суккул авылына 1762 елда нигез салына. Авылның дини тормышының тарихы шактый бай, әйтик, республика милли архивында “1863 елның 1 гыйнварына Ырынбур губернасы Бөре өязендәге мәчетләр, руханилар һәм мөселманнарның саны турында мәгълүмат” саклана, бу документның “1863 елга 6нчы Бөре кантоны, 4нче пристав станы буенча ведомостендә” шундый мәгълүматлар бар: “…Суккул авылында җәмигъ мәчет бар (бу мәхәлләгә шулай ук Атсуяр авылында яшәүче 52 ир-егет һәм 51 хатын-кыз карый), авылда 219 ир-егет, 237 хатын-кыз яши, имам-җәмигъ, укытучы Гыймалетдин Исхаков – 1845 елның 24 мартыннан эшли”.

Әмма 88 ел элек Суккул мәчете ябылган. БашЦИК Президиумы фондында БАССРның Дүртөйле районы Суккул авылындагы мәчетне ябу турында дело бар. Аннан күренүенчә, БАССР Үзәк Башкарма Комитеты Президиумының 1934 елның 19 августындагы карары белән (15нче журнал, 13нче пункт) “Дүртөйле районының Суккул авылы мәчете ябыла”, Суккул авылы гражданнарының күпчелегенең үтенече буенча мәчет бинасы Дүртөйле район башкарма комитетына мәдәни-агарту учреждениесе итеп тапшырыла.

Дүртөйле район башкарма комитеты Президиумы 1934 елның 29 июлендә Суккул авылындагы мәчетне мәдәният учреждениесе итеп тапшыру турындагы мәсьәләне карый һәм аны мәктәпкә әйләндерү турында карар чыгара.

Һәм менә, 88 елдан соң символик яшел тасма киселде, азан яңгырады, яңа мәчеттә беренче җәмәгать намазы укылды, Суккул авылы тормышының яңа этабы башланды.

Ифтарга килүчеләр арасында бу вакыйгаларның шаһиты булган Батыргәрәев Рәфтәви бабай да бар иде. 1929 елда туган малайның күз алдында мәчет манарасы киселә.

• Мин әнигә ияреп зиратка гает намазына йөри идем, - диде Рәфтәви бабай үзенең чыгышында. – Күрше авылдан ике ир килеп мәчетнең манарасын кисеп төшерделәр. Нәнәем 106 яшендә вафат булды.

Имам-ахун Рәмил хәзрәт Исәнбирдин илләргә тынычлык теләп дога кылды. “Чәчү башланырга тора, Аллаһы Тәгалә җиңеллеген бирсен, уңышлар мул булсын, бәла-казалар булмасын, сугышлар туктасын”, - дип теләде ул.

Ифтарга килүчеләр арасында Альберт Рафаил улының газиз әнисе Флүрә ханым да бар иде. Мәчет аның исемен йөртә. Үзе исән чакта газиз балаларын җир куенына озатып, кайгы-хәсрәт эчендә янган анага артык сораулар да бирергә кыймадым. “Тимергә әйләндем инде”, – диде ул күз яшьләрен сөртеп. Әрвахлар рухына Корьән аятьләре укыганда ул күңеленнән ахирәттәге уллары, тормыш иптәше турында уйлап утыргандыр...

Авыз ачарга вакыт җиткәнен белдереп, ахшам намазына чакырып моңлы азан яңгырады. Намаздан соң матур итеп Корьән сурәләре укыган малайга игътибар иттем. Мәчетнең имам-хатыйбы Орифали Девонай улы Эшонкуловның уртанчы улы икән. 1988 елдан бирле Башкортстанда яшәүче Үзбәкстан гаиләсендә өч ул тәрбияләнә: 16 яшьлек уллары Алишер Уфа шәһәрендә кадет корпусында укый, 13 яшьлек Билал әтисе белән мәчеткә йөри, бүген ул 44 сурәне яттан белә. “Әти кебек мәдрәсәдә укыйсым, шейх буласым килә”, - дип хыяллары белән бүлеште Билал. Ике яшьлек уллары Умар әнисе белән өйдә икән.

• Мәчетләрдә балалар өчен укулар оештырып торабыз, - диде Юкәлекүл авылының имамы Абдрәшит Нурумбетов. – Синеке, минеке юк, без – ике мәчет вәкилләре гел бергә, бер-беребезгә ярдәмләшеп эшлибез.

Килгән мөселман кардәшләрне тәмле пылау белән сыйлап, намазлар укылды, бик күп догалар кылынды.

Рамазан шәриф аеның матур бер кичәсен Дүртөйле районының Суккул авылында үткәреп, без – “өмет”челәр кайтыр юлга чыктык. Раббыбыз тарафыннан башкарылырга боерылган олуг фарызыбызны — ураза гыйбадәтен Аллаһы Тәгалә кимчелек-хаталардан пакъләп, киң рәхмәте белән кабул итеп алса иде. Тоткан уразаларыбыз тәннәребезгә саулык, калебләребезгә нур, иман сафлыгы өстәсә иде. Киләчәк гомеребездә дә шундый матур, күркәм айларга саулыкта-сәламәтлектә, ил-көн тынычлыгында шатлык белән ирешергә Үзе насыйп әйләсә иде.